بسم الله الرحمن الرحیم

امام صادق علیه السلام فرمود : کسی که نیکوکاری اش او را شادمان کند و بدی اش وی را بد حال گرداند چنین کسی مومن نیست .

امام صادق علیه السلام فرمود : به راستی که [گاه باشد] مردی مرتکب گناهی می شود پس خداوند او را به سبب گناهش وارد بهشت می کند – راوی گوید : او کسی است که گناه می کند ولس پیوسته از گناهش ترسان است و از خود [به خاطر گنهکاری اش] نفرت دارد ، پس خداوند به او رحم می آورد و او را وارد بهشت می سازد .

امام صادق علیه السلام فرمود : امیرالمومنین علیه السلام فرموده است : همانا پشیمانی از بدی ، آدمی را به سوی ترک بدی فرا می خواند.

ابان بن تغلب گوید : از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود : هیچ بنده ای نیست که مرتکب گناهی شود پس از آن پشیمان گردد جز اینکه خداوند او را می بخشاید پیش از اینکه طلب آمرزش کند و هیچ بنده ای نیست که خداوند نعمتی به اوببخشد پس بشناسد که این نعمت از جانب خداست جز اینکه خداوند پیش از اینکه او شکر خدای را به جا آورد او را مشمول آمرزش خویش قرار می دهد .

امام باقر علیه السلام فرمود : از الفاظ رسول خدا صلی الله علیه و آله است که فرمود : پشیمانی توبه است .

امام باقر علیه السلام فرمود : پشیمانی از گناه برای توبه کفایت می کند .

امام باقر علیه السلام فرمود : امام سجاد علیه السلام فرموده است : چهار چیز است که در هر کسی باشد ایمانش کامل و گناهانش پاک و آمرزیده می گردد : کسی که به خاطر خدا به آنچه که (به آن عهد و پیمانی که ) برای مردم بر خود قرار داده است وفا کند ، و زبانش با مردم راست بگوید ، و از هر زشتی در نزد خدا و مردم شرم کند ، و با اهل و خانواده خود خوش اخلاق باشد .

حسین بن سلیمان زاهدی گوید : از اباجعفر طایی واعظ شنیدم که می گفت : از وهب بن منبه شنیدم که می گفت : در زبور حضرت داود علیه السلام چند سطر خواندم که برخی از آنا را حفظ نموده و برخی را فارموش کرده ام ، ازجمله از آنچه حفظ کرده ام گفتار خدای تعالی است که فرمود : ای داود ! آنچه میگویم از من بشنو و حق را می گویم : هر کسی به نزد من آید در حالی که از گناهانی که وسیله آنها نافرمانی ام نموده شمگین باشد آن گناهان را بر او می بخشایم و ان گناهان را از خاطر دو فرشته نگهبان او فراموش می سازم .

فضیل بن عثمان مرادی گوید : از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود : رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است : [در مواجهه با عمل] چهار حالت وجود دارد که پس از رفتار به آن چهار حالت تنها کسی که تیره روز و شقاوتمند است به فرمان خدای تعالی به هلاکت می رسد : بنده ای قصد می کند که کار خیر انجام دهد پس آن را انجام می دهد پس اگر آن را انجام نداد خداوند به خاطر نیت نیکویش برای او یک نیکی ثبت می کند و اگر آن را انچام داد برایش ده نیکی می نویسد و بنده ای قصد می کند که بدی کند پس اگر آن بدی را به جا نیاورد چیزی بر علیه او نوشته نمی شود و اگر آن بدی را انجام داد تا هفت ساعت مهلت داده می شود و فرشته ای که نیکی را را می نگارد به فرشنته دیگر که نگارنده بدی ها و همان فرشته سمت چپ است می گوید : شتاب مکن امید است که این بنده در پی بدی اش نیکی ای انجام دهد و با نیکوکاری اش بدی را محو و نابود کند زیرا خدای عزوجل می فرماید : همانا نیکی ها بدیها را از بین می برد . با شاید استغفار کند زیرا اگر بگوید : استغفروالله الذی لا اله الا هو عالم الغیب و الشهاده العزیز الحکیم الغفور الرحیم ذالجلال و الاکرام و اتوب الیه)) بر علیه او چیزی نوشته نمی شود ، و اگر هفت ساعت بگذرد و در پی بدی اش نیکی انجام دهد و نه استغفار کند فرشته ای که نگارنده نیکی هاست به نویسنده بدی ها گوید : بر علیه این تیره روز محروم از رحمت بنویس .

1- توبه راستين
 توبه‏ى راستين پنج ركن دارد: 1- ترك گناه. 2- پشيمانى از گناهان سابق. 3- تصميم بر ترك گناه. 4- جبران گناهانى كه قابل جبران است با اداى حق اللَّه و حق النّاس. 5- استغفار با زبان.
 توبه نصوح چيست؟
 چنانكه قبلاً ذكر شد در قرآن آمده:
 «تُوبُوا الى اللّه تَوبَة نَصُوحاً»(453)
 «به درگاه الهى توبه نصوح كنيد.»
 امام صادق عليه السلام در تفسير واژه «نصوح» چنين فرمودند:
 «هو الذَّنبُ الّذى لا يَعودُ فيه اَبداً»(454)
 «آن توبه‏اى است كه هرگز به آن گناه باز نگردد.»
 و امام هادى عليه السلام در معنى نصوح فرمود:
 «ان يكونَ الباطِنُ كالظاهِر و افضِل من ذلك»(455)
 «توبه‏ى نصوح، آن است كه باطن انسان مانند ظاهر بلكه بهتر از ظاهر باشد.»
 رسول خدا صلى الله عليه وآله در معنى نصوح فرمودند:
 «أن يَتُوب التائِب ثمّ لايَرجع فى ذَنبٍ كما لايَعود اللَبن الى الضَّرع»(456)
 «توبه كننده، هرگز به گناه باز نگردد، چنانكه شير به پستان باز نمى‏گردد.»
 امام على عليه السلام در معنى نصوح مى‏فرمايد:
 «نَدمٌ بِالقَلب و استِغفار باللّسان و القَصد على ان لا يَعود»(457) «پشيمانى قلبى و عذرخواهى با زبان، و تصميم جدى و مداوم بر ترك گناه.»
 2- شرائط صحت و كمال توبه‏
 شخصى براى خودنمايى در محضر على عليه السلام گفت: «أستغفر اللّه» على عليه السلام به او فرمود: مادرت به عزايت بنشيند آيا مى‏دانى استغفار (تنها به زبان نيست و) از درجه اعلى است؟ سپس فرمود:
 استغفار و توبه داراى شش ركن است:
 1- پشيمانى از گناهان قبل. 2- تصميم بر ترك گناه. 3- اداى حق مردم. 4- اداى حق الله. 5- ذوب شدن گوشت بدن كه از غذاى حرام روييده شده با حزن و اندوه. 6- بدن سختى طاعت خدا را بچشد همانگونه كه شيرينى گناه را چشيده است.(458) در اين هنگام بگو: «أستغفر اللّه».(459)
 امام سجاد عليه السلام فرمودند:
 «انّما تَوبَة، اَلعَمل و الرُّجوع عن الاَمر و ليستِ التَّوبة بِالكَلام»(460)
 «توبه يعنى كار شايسته و بازگشت از انحراف، نه لقلقه‏ى زبان.»
 يكى ديگر از شرايط توبه، جبران ضايعات گناه است.
 قرآن در اين باره مى‏فرمايد:
 «اِلاّ الَّذينَ تابُوا مِن بَعدِ ذلِك وَ اَصْلحوا»
 «مگر كسانى كه بعد از اين توبه كنند و به اصلاح و جبران بپردازند.»
 جمله «و اصلحوا» بيانگر اين است كه شرط مهم توبه اصلاح و جبران ضايعات گناه است.
 يكى ديگر از شرايط كمال توبه اقرار به گناه است، تا آنجا كه امام باقر عليه السلام فرمودند:
 «و اللّه ما ينجو من الذّنب الاّ من اقربه»
 «سوگند به خدا از گناه نجات پيدا نمى‏كند، مگر كسى كه به گناه اعتراف كند.»(461)
 و حضرت على عليه السلام مى‏فرمايد:
 «المُقرّ بالذَّنبِ تائِب»(462)
 «اعتراف كننده به گناه، توبه كننده است.»
 3- انواع توبه و مراحل آن
 امام صادق عليه السلام در ضمن گفتارى فرمودند:
 «و كل فرقة من العباد لهم توبة....و توبة الخاص، من الاشتغال بغير الله تعالى و توبة العام من الذنوب»(463)
 «هر گروهى داراى يك نوع توبه هستند....توبه بندگان خاص و ممتاز، توبه كردن از لحظات غفلت از خدا و متوجه شدن به غير خداست و توبه توده‏ى مردم، توبه از گناهان است.»
 مطلب ديگر اينكه، پشيمانى از گذشته و تصميم بر ترك گناه، مرحله‏ى نخستين توبه است، مراحل بعد آن است كه توبه‏كننده از هر نظر به حالت روحانى قبل از گناه درآيد.
 همچون بيمار و كسى كه تب دارد، كه با خوردن دارو، تب او قطع مى‏شود، ولى بعد از اين مرحله نياز به داروهاى تقويتى دارد تا با استفاده از آنها، بنيه‏ى جسمى او به مرحله‏ى قبل از بيمارى برسد و شايد سخن امام باقر عليه السلام بر همين اساس باشد كه فرمود:
 «التائِبُ من الذَّنب كَمَن لا ذَنبَ له و المُقيم على الذّنب و هو مستغفِرٌ منه كالمُستَهز»(464)
 «توبه كننده از گناه همانند كسى است كه گناه ندارد و آنكه در گناه بماند و در عين حال استغفار كند همانند مسخره كننده است.»
 4- وسعت دامنه‏ى پذيرش توبه
 چنانكه قبلاً ذكر شد، خداوند مى‏فرمايد:
 «...لا تَقنطوا مِن رَحمَة اللّه اِنّ اللّهَ يَغفِرالذُّنوبَ جَميعاً»(465)
 «از رحمت خدا نااميد نشويد، خداوند همه گناهان را مى‏آمرزد.»
 اين آيه با صراحت بيان مى‏دارد كه راه توبه به روى همه‏كس باز است. تا آنجا كه نقل شده «وحشى» قاتل حضرت حمزه عليه السلام با شنيدن اين آيه به حضور پيامبر صلى الله عليه وآله آمد و اظهار توبه كرد.
 پيامبر صلى الله عليه وآله توبه او را پذيرفت فقط به او فرمود: از من غايب شو، چرا كه من نمى‏توانم به تو نگاه كنم.
 بعضى سؤال كردند: آيا اين آيه درباره‏ى وحشى است يا شامل همه‏ى مسلمين مى‏شود؟ پيامبر صلى الله عليه وآله فرمود: همه را شامل مى‏شود(466)
 وسعت و دامنه‏ى پذيرش توبه تا آنجا است كه روايت شده: شخصى در محضر حضرت رضا صلى الله عليه وآله گفت: خدا لعنت كند كسى كه با على عليه السلام جنگيد. امام رضا عليه السلام به او فرمود:
 «قل الاّ مَن تاب و اَصلح» (467)
 «بگو مگر كسى كه توبه كرد و خود را اصلاح نمود.»
 و اين بيانگر لطف الهى نسبت به گنهكاران است اصولاً اسلام راه بازگشت به سوى خدا را به روى هيچ كس نمى‏بندد، حتى در مورد عذاب سخت شكنجه گران مى‏فرمايد:
 «اِنّ الَّذينَ فَتَنُوا الْمُؤمِنينَ و المُؤمِناتِ ثُمَّ لَم يَتُوبُوا فَلَهم عَذابُ جَهنَّم»(468)
 «براى آنانكه زنان و مردان با ايمان را شكنجه دادند، ولى توبه ننمودند عذاب دوزخ است.»
 جمله «ثم لم يتوبوا» حاكى از پذيرش توبه‏ى شكنجه‏گران است.
 5- محبت خاص خدا به توبه‏كنندگان‏
 در قرآن مى‏خوانيم:
 «اِنَّ اللّه يُحِبُّ التَّوّابين»(469)
 «خداوند قطعاً توبه كنندگان را دوست مى‏دارد.»
 امام باقر عليه السلام مى‏فرمايد:
 «هر گاه مردى در شب تاريك شتر و توشه‏اش را در سفر گم كند و سپس پيدا كند، چقدر خوشحال مى‏شود، خداوند بيشتر از او نسبت به توبه كننده فرحناك مى‏شود.»(470)
 و در سخن ديگر فرمودند:
 «الله افرح بتوبة عبده من العقيم الوالد، و من الضال الواجد، و من الظمان الوارد»(471)
 «خداوند به توبه بنده‏اش فرحناك‏تر است از مرد عقيمى كه داراى فرزند شود و از شخصى كه گمشده‏اش را پيدا كند، و از تشنه‏اى كه به آب مى‏رسد.»
 رسول اكرم صلى الله عليه وآله فرمودند:
 «هيچ موجودى در پيشگاه خدا، محبوبتر از مرد يا زن توبه كننده نيست.»(472)
 نيز فرمودند:
 «التائبُ حَبيب اللّه»(473)
 «توبه كننده، محبوب خدا است.»
 6- سرزنش از تاخير توبه‏
 انسان، هر لحظه مامور به توبه است و فرمان «توبوا»، «توبه كنيد» او را به تعجيل در توبه دعوت مى‏نمايد، بنابراين تاخير در توبه تاخير در انجام فرمان الهى است و چنين كسى در هر لحظه به عنوان ترك كننده‏ى فرمان خدا به حساب مى‏آيد.
 امام جواد عليه السلام مى‏فرمايد:
 «تَاخير التُّوبَة اِغتِرار، و طُول التَسويف حَيرَة»(474)
 «تاخير توبه نوعى غرور و بى‏خبرى و طولانى نمودن آن نوعى حيرت و سرگردانى است.»
 مردى از اميرمؤمنان على عليه السلام درخواست موعظه كرد، آن حضرت به او فرمود:
 «لا تَكُن ممّن يَرجوا الآخِرة بِغَير العَمَل و يُرَجِّى التَّوبَة بِطُول الاَمَل»(475)
 «از كسانى مباش كه بدون عمل، اميد سعادت آخرت را دارند، و توبه را با آرزوهاى دراز به تاخير مى‏اندازند.»
 نيز فرمودند:
 «لا دينَ لِمُسَوّف بِتَوبته»(476)
 «آنكس كه توبه را به آينده موكول مى‏كند، دين ندارد.»
 امام باقر عليه السلام مى‏فرمايد:
 «ايّاكَ و التَّسويف فَانَّه بَحرٌ يُغرَقُ فيه الهَلْكى‏»(477)
 «از تاخير انداختن (توبه) بپرهيز، زيرا تاخير انداختن (همچون) دريايى است كه درمانده در آن غرق مى‏گردد.»
 بايد توجه داشت كه توبه هنگام مرگ، ارزشى ندارد، چنانكه ايمان و توبه فرعون هنگام غرق شدن پذيرفته نشد و در آيه 18 سوره نساء به اين مطلب تصريح شده است.
 محمد همدانى مى‏گويد، از حضرت رضا عليه السلام پرسيدم: چرا خدا، فرعون را غرق كرد، با اينكه ايمان آورد و به توحيد اعتراف كرد؟
 آن حضرت در پاسخ فرمود:
 «لانَّه آمَنَ عند رُؤيَة البَأس، و الايمانُ عِند رؤيَةِ البَأسِ غَير مَقبُول»(478)(479)
 «زيرا فرعون هنگام ديدن عذاب، ايمان آورد. و ايمان در اين هنگام پذيرفته نيست.»
 و اين را نيز نبايد از نظر دور داشت كه در روايات متعدد آمده هرگاه مؤمن گناهى مرتكب شود، تا هفت ساعت به او مهلت داده مى‏شود كه اگر در اين هفت ساعت توبه كرد، گناه او در نامه عمل ثبت نمى‏گردد، در بعضى از روايات به جاى هفت ساعت از صبح تا شب ذكر شده است، امام صادق عليه السلام فرمودند:
 «إنّ العبد اذا أذنب ذنباً اُجِّل من غَدوَةٍ الى الليل فانْ استغفر الله لم يكتب عليه»(480)
 «بنده وقتى كه گناه كند، از بامداد تا شب مهلت دارد اگر در اين مدت از درگاه خدا طلب آمرزش كرد، آن گناه بر او نوشته نشود.»
 7- نتايج درخشان توبه
 توبه و قبولى آن از نعمت‏ها و مواهب كم نظير الهى است و داراى آثار و نتايج بسيار درخشانى است.
 توبه حقيقى آنچنان انسان گنهكار را دگرگون مى‏كند، كه گويى اصلاً گناه نكرده است. چنانكه امام باقر عليه السلام مى‏فرمايد:
 «التائب من الذنب كمن لا ذنب له»(481)
 «توبه كننده از گناه مانند آن است كه گناهى نكرده است.»
 توبه‏ى حقيقى موجب پرده‏پوشى و نابودى آثار گناه مى‏گردد، امام صادق عليه السلام فرمودند:
 هنگامى كه بنده توبه‏ى حقيقى كرد، خداوند او را دوست مى‏دارد، و در دنيا و آخرت گناهان او را مى‏پوشاند، هرچه از گناهان كه دو فرشته موكل بر او برايش نوشته‏اند از يادشان ببرد و به اعضاى بدن وحى مى‏كند كه گناهان او را پنهان كنيد. و به نقاط زمين (كه او در آن گناه كرده) فرمان مى‏دهد گناهان او را پنهان كنيد.
 «فيلقى اللّه حين اَلقاه و ليس شَيى يَشهد عليه بشى‏ء من الذّنوب» (482)
 «پس توبه كننده با خدا ملاقات كند به گونه‏اى كه هيچ چيز نيست كه در پيشگاه خدا گواهى بدهد كه او چيزى از گناه را انجام داده است.»
 در آيه‏ى 8 سوره تحريم كه به توبه نصوح امر شده، به پنج ثمره و نتيجه‏ى توبه حقيقى اشاره شده كه عبارتند از:
 1- بخشودگى گناهان.
 2- ورود در بهشت پر نعمت الهى.
 3- عدم رسوايى در قيامت.
 4- نور ايمان و عمل، در قيامت به سراغ توبه كنندگان آمده و پيشاپيش آنها حركت نموده و ايشان را به سوى بهشت، هدايت مى‏كنند.(483)
 5- توجه آنها به خدا بيشتر مى‏گردد، و تقاضاى تكميل نور و آمرزش كامل گناه خود مى‏كنند.
 بطور خلاصه، توبه‏ى حقيقى انسان را محبوب خدا مى‏كند، آن هم به عنوان محبوبترين بندگان، چنانكه امام كاظم عليه السلام مى‏فرمايد:
 «و اَحَبّ العِباد الى اللّه تعالى المُفَتَّنون التَّوابون»(484)
 «و محبوب‏ترين بندگان در پيشگاه خدا، آنهايى هستند كه در فتنه (گناه) واقع شوند و بسيار توبه كنند.»
 و در روايت ديگرى از امام معصوم نقل شده(485) كه خداوند به توبه كنندگان، سه موهبت عطا كرده كه اگر يكى از آنها را به همه‏ى اهل آسمان‏ها و زمين مى‏داد همه‏ى آنها نجات مى‏يافتند:
 1- بشارت به آنها كه خداوند آنانرا دوست دارد،(486) و كسى كه خدا او را دوست بدارد او را عذاب نمى‏كند.
 2- حاملين عرش خدا و ره يافتگان در جوار عرش كبريايى خداوند براى توبه‏كنندگان، طلب آمرزش مى‏كنند و مقامات عالى را براى آنها آرزو مى‏نمايند.(487)
 3- گناهان توبه‏كنندگان به حسنات و پاداش‏ها، تبديل مى‏گردد و خداوند به آنها نويد رحمت و امن داده است.(488)
 در پايان بحث توبه، با امام سجاد عليه السلام همنوا شويم كه در فرازى از مناجات خود از مناجات‏هاى پانزده گانه‏اش به پيشگاه خداوند چنين عرض مى‏كند:
 «الهى أنت فَتَحت لِعبادك باباً الى عَفوِك، سمّيتَه التّوبه، فقلت: توبوا الى اللّه توبة نصوحاً، فما عذر مَن أغفل دخول الباب بعد فتحه؟» (489)
 «اى خداى من! تو آن كسى هستى كه درى به سوى عفوت براى بندگانت گشوده‏اى و نام آن را توبه نهاده‏اى و (در قرآن) فرموده‏اى: به سوى خدا باز گرديد و توجه خالص كنيد، اكنون عذر كسانى كه از وارد شدن به اين در گشوده غفلت كرده‏اند، چيست؟»

منبع:

qaraati.net

tollabrv.parsiblog.com

التماس دعا